شیمی وزندگی
در موتورهای احتراق درونی، حدود یک سوم از انرژی تولیدشده به کار مفید تبدیل و بقیه به شکل گرما آزاد میشود. گرمای آزادشده میتواند سبب تغییر شکل و ذوب فلزات شود. حدود یک سوم این گرما از طریق روانکاری موتور و گازهای خروجی دفع میشود. برای کاهش دمای موتور و افزایش بازده و عمر مفید آن، سامانه خنککننده برای موتور طراحی شد تا به کمک سیال خنککننده گرمای اضافی جذب و دفع شود.
در ابتدا به دلیل خواص ویژه آب از جمله رسانایی خوب گرما، ارزان و در دسترس بودن، آب به عنوان سیال خنککننده در سامانه خنککننده خودرو به کار میرفت ولی به علت نقطه جوش پایین، نقطه انجماد بالا، خورندگی آب و نیز افزایش 9درصدی حجم آب هنگام انجماد (که نتیجه آن شکستن و ترک برداشتن سیلندر، و رادیاتور است.) آب خالص به عنوان خنککننده کنار گذاشته شد.
در پی پیشرفتهای به وجودآمده در ساخت موتور و در نتیجه افزایش دما (ناشی از بازده بهتر موتور)، احتراق کامل، کاربرد فلزات نرم و سبک و نیز توجه به مسائل زیستمحیطی، در تولید ضدیخها دقت بیشتری شد. بر این اساس، در دهه شصت میلادی اولین ضدیخ با پایه اتیلن گلیکول به بازار عرضه شد و به عنوان سیال خنککننده استفاده گردید.
نقطه انجماد ضدیخ باید پایین باشد و دیر یخ بزند؛ اما افزون بر نقطه انجماد پایین، باید شرایط دیگری نیز داشته باشد:
1- نقطه جوش بالایی داشته باشد.
2- عمل جذب گرما و انتقال آن را به خوبی انجام دهد.
3- از خوردگی قطعات فلزی جلوگیری کند.
4- از نظر شیمیایی پایدار باشد.
5- بر روی قطعات لاستیکی اثر نامطلوب نداشته باشد.
6- در سامانه خنککننده کف ایجاد نکند.
7- بد بو نباشد.
8- سمی نباشد و پیامدهای نامطلوب زیست محیطی بر جای نگذارد.
طبق قانون رائول، هر گاه ماده غیرفراری در یک حلال حل شود، نقطه جوش محلول افزایش و نقطه انجماد آن کاهش مییابد. برای مثال آب در صفر درجه یخ میزند، اما افزایش کمی نمک به آب سبب میشود نقطه انجماد محلول آبنمک به پایینتر از صفر درجه برسد و در صفر درجه دیگر یخ نزند. همچنین، محلول آبنمک دیگر در دمای 100 درجه به جوش نمیآید، بلکه به دمای بالاتری برای جوشیدن نیاز دارد.
میزان کاهش نقطه انجماد و یا افزایش نقطه جوش به تعداد ذراتی که در حلال حل میشوند، بستگی دارد. برای مثال افزایش یک مول نمک به اندازه دو برابر افزایش یک مول شکر، نقطه انجماد آب را پایین میآورد، چون هر ملکول نمک در آب به یک کاتیون سدیم و یک آنیون کلر تفکیک میشود، اما شکر به صورت ملکولی در آب حل میشود. اما با این حال، محلول آب و نمک نمیتواند به عنوان ضد یخ به کار رود، چون ضدیخ نباید در موتور خودرو رسوب ایجاد نماید.
برای کاهش نقطه انجماد، مادهای باید به آب افزوده شود که با ملکولهای آب پیوندهای قوی بدهد و از به جوش آمدن یا یخ زدن آن جلوگیری کند. یکی از این مواد، اتیلن گلیکول به فرمول OH-CH2-CH2-OH میباشد. ملکول اتیلن گلیکول از دو سو، با ملکولهای آب پیوند هیدروژنی میدهد، در نتیجه شبکهای به هم پیوسته از ملکولها ایجاد میشود که برای به جوش آوردن آن دمای زیادی لازم است و برای منجمد کردن آن هم باید دما را به میزان زیادی پایین آورد.
اطلاعات بیشتر:
هر چند اتیلن گلیکول نقطه جوش آب را افزایش و نقطه انجماد آن را کاهش میدهد، ولی این محلول سبب خوردگی شدید قطعات فلزی موجود در سامانه خنککننده میشود. بنا بر این با این محلول، مواد بازدارنده نیز به کار میروند که هر کارخانه، فرمول خاص خود را دارد.
طلا یکی از چگال ترین فلزات است. مکعبی از طلا به ضلع یک سانتیمتر دارای وزنی برابر 19.25 گرم یا بیش از دوبرابر وزن یک سانتیمتر مکعب آهن است. طلای خالص آنقدر نرم است که با ناخن میتوان روی آن خراش انداخت. طلا در مقایسه با فلزلت دیگر از خاصیت ورقه و مفتول شدن بیشتری برخوردار است.طلا را میتوان بصورت ورقه ای به ضخامت یکصدهزارم میلیمتر نازک کرد یا مفتولی از آن ساخت که که هر متر 0.0005 گرم وزن داشته باشد. نقطه ذوب طلا 1064.76 درجه سانتی گراد و نقطه جوش آن 2700 درجه سانتی گراد است. سختی این فلز بر حسب موس 3-2.5 و با مقیاس برینل مساوی 18.5 است.
عدم میل ترکیب طلا با اکسیژن هوا و حفظ خواص ظاهری آن موجب رضایت خاطر طلا و جواهرسازان است بویژه آنکه با هر وسیله ای میتوان روی طلا کار کرد و آن را در تمام فرآیندهای ساخت مصنوعات طبیعی بکاربرد.از آنجایی که طلای خالص بسیار نرم است آن را با فلزات دیگر بصورت آلیاژ در میآورند. استفاده از طلا در جواهرسازی، ضرب مسکوکات و علوم و فنون مختلف دامنه روزافزونی پیدا کرده است.بیشتر طلاهایی که تا کنون در سراسر دنیا استخراج گردیده در خزانه های دولتی و بانکهای بزرگ بمنظور موازنه پرداختهای تجاری با کشورهای خارجی نگهداری میشود.
رنگ بندی طلا
در بین رنگهای طلا زرد برای غالب طلا و جواهرسازان مقبولیت بیشتری پیدا کرده است و استفاده از آن متداول تر است. مصرف طلای سفید را معمولا برای الماس در نظر میگیرند زیرا از لحاظ همرنگی با آن توازن بیشتری دارد. طلای قرمز اکثرا همراه با طلای زرد بمنظور ایجاد تناسب در رنگ بکار میرود. طلای سبز رنگ نیز معمولا برای کاربرد قطعات جواهری که آنتیک دارند مورد مصرف قرار میگیرد.
هرگاه در آلیاژ طلا با نقره که رایج ترین آلیاژ است 50 تا 60 درصد نقره بکار رود رنگ طلا زرد مایل به سفید که اصطلاحا طلای گبری گفته میشود، خواهد شد و چنانچه 25 درصد آن باشد رنگ آلیاژ حاصله سفید مایل به سبز میشود که این هر دو در جواهرسازی کاربرد فراوان دارد. آلیاژ طلا با چند فلز دیگر که اسامی آنها خواهد آمد به رنک سفید بوده و این آلیاژ از 80 درصد طلا، 16 درصد نیکل، 3 تا 4 درصد روی و گاهی 1 درصد مس تشکیل شده است. آلیاژ طلا و مس با 75 درصد طلا و 25 درصد مس که رنگ آن مایل به سرخ میباشد در صنعت سکه سازی کاربرد داشته و مس در این میان نقش سخت کننده را دارا میباشد.
نکته مهم در اینجا این است که طلای قرمز از طریق کاهش مقدار نقره و افزایش مس بدست میآید. طلای سبز با کاهش مقدار مس و افزایش مس بدست میآید. طلای سبز با کاهش مقدار مس و افزایش مقدار مقدار نقره تهیه میشود و طلایی که بمنظور مینا کاری بکار گرفته میشود بایستی ترجیحا دارای مقدار اندکی روی باشد. گاهی نیز در ترکیب طلای سفید 18 عیار به جای روی پالادیم بکار میرود. در یک طبقه بندی دیگر از نسبت درصد فلزات مختلف در آلیاژهای رنگی طلا ذکر گردیده که برای تهیه سفید با عیار 18 میبایست 750 قسمت آن را طلا، 50 قسمت را نقره نقره و 200 قسمت را پالادیم درنظر گرفت یا اینکه 750 قسمت را طلا، 135 قسمت را نیکل و 85 قسمت را مس و 30 قسمت را روی انتخاب کرد.
آلیاژهای طلا
طلا و نقره به هر نسبتی با یکدیگر با یکدیگر تشکیل آلیاژ میدهند. هرگاه درچنین آلیاژی 60 – 50 در صد نقره بکار رود آلیاژی به رنگ زرد مایل به سفید تشکیل خواهد شد. هرگاه میزان نقره 25 درصد باشد آلیاژ حاصله سفید مایل سبز خواهد شد که آلیاژ در طلا و جواهر سازی کاربرد زیادی دارد. آلیاژ طلا و مس با 75 درصد طلا و 25 درصد مس به رنگ به رنگ زرد مایل به سرخ در سکه سازی کاربرد دارد. طلای قرمز با افزایش درصد مس بدست میآید. طلای ارغوانی آلیاژی از 75.49 درصد طلا و بقیه آلومینیوم است و طلای آبی رنگ روشن حاوی 53.83 درصد ایندیوم و 46.17 درصد طلا میباشد. در هر صورت با تغییرات لازم در میزان درصد طلا و عناصر آلیاژی دیگر رنگهای متنوعی از طلا بدست میآید.
مقیاس عیار در حقیقت مقدار طلای خالص در 24 قسمت قسمت از کل فلز است یعنی اینکه عیار طلای 100 درصد خالص 24 در نظر گرفته میشود به عبارت دیگر واژه عیار بیامگر میزان خلوص آن در 24 قسمت میباشد. بهترین طلای تجاری که در ساخت زیور آلات به کار میرود 22-14 عیار است. سکه های داخلی طلا عموما 21.6 عیار هستند یعنی در آنها 90 درصد طلا وجود دارد.
نسبت طلا را گاهی اوقات در هزار قسمت در نظر میگیرند با یک تناسب ساده میتوان مثلا متوجه شد که طلای 18 عیار در چند هزار است.
متاسفانه درصد بالایی از رژلبها دارای مواد اکسیدآهن، پلی اتیلن و دیاکسید تیتانیوم هستند و خطر ابتلا به سرطانهای ریوی و سینه هنگام استفاده از آن بالاست.
دکتر حمید رضا آبایی متخصص پوست ومو در مجله زیبایی نوشت: رژلب، به عنوان اولین ابزار آرایشی و بهداشتی شناخته شده است و تا به امروز همچنان مورد استفاده بانوان قرار میگیرد. رژلبهای شیمیایی که امروزه مصرف بسیار زیادی دارند، دارای سرب زیادی برای ماندگاری رنگدانه هستند.
سرب مادهای است سمی که از طریق پوست جذب میشود و برای بدن بسیار ضرر دارد.
متاسفانه درصد بالایی از رژلبها دارای مواد اکسیدآهن، پلی اتیلن و دیاکسید تیتانیوم هستند و خطر ابتلا به سرطانهای ریوی و سینه هنگام استفاده از آن بالاست.
ترکیبات مضر
فرمالدئید که در خیلی از محصولها مثل رژلب، لاک ناخن و.. یافت میشود، باعث التهاب و تحریک پوستی و درصورت تماس مزمن باعث ضعف عمومی میشود. رنگهای شیمیایی متعددی که در محصولهای مختلف به ویژه محصولهای زیبایی و آرایشی مصرف میشود، میتواند درصورت رعایت نکردن استانداردهای خاص، مشکل ساز باشد. گاهی این رنگها برای ایجاد رنگ خاصی با هم ترکیب میشوند که علاوه بر عوارض پوستی، میتواند عوارض متعدد داخلی نیز داشته باشد. به ویژه در مورد رژلب که در طول روز چند بار تکرار میشود و احتمال دارد با خوردن هر نوع ماده غذایی مقداری از آن مستقیما نیز وارد بدن شود.
مواد تشکیل دهنده رژلب
اگرچه مقدار هر یک از این مواد در ساخت رژهای لب متفاوت است، اما مواد اصلی تشکیل دهنده انواع رژلب به این شرح است:
موم: موم به دلیل حالتپذیری زیادی که دارد، به عنوان عنصری شکلدهنده در رژهای لب مورد استفاده قرار میگیرد. ترکیبی از سه موم را میتوان در رژهای لب یافت: موم زنبور عسل، موم گیاه کندلیلا و موم کارنابا که از برگهای نخل برزیلی گرفته میشود و گرانتر از بقیه مومها است.
روغن: روغن کرچک، روغن نباتی، لانولین و روغن معدنی در تهیه رژهای لب استفاده میشوند. همچنین کره کاکائو نیز از اجزای تشکیل دهنده رژها است.
موم و روغن از مهمترین اجزای تشکیل دهنده رژلب هستند و حدود 60 درصد وزن آن را شامل میشوند.
مواد سمی موجود در برخی رژلبها
سرب: عوارض سرب در صورت استفاده غیر مجاز این ماده سمی در ترکیب رژلب و خورده شدن آن شامل ناباروری، کمخونی، عقب ماندگی ذهنی و سرطان است.
قطران زغال سنگ: به عنوان رنگدانه برای رنگآمیزی رژهای قرمز استفاده میشود. این مخلوط سمی درصورت بلع باعث تهوع، سردرد و سوزش پوست میشود.
رنگهای دریاچهای: استفاده از رنگهای محلول در آب دریاچهها (که در اثر واکنشهای شیمیایی، گیاهان و سنگهای موجود در رودخانهها به وجود میآیند، بسیار سمی و سرطانزا هستند که باعث تحریک پوست و ایجاد سرطانهای پوستی میشوند.
خوشبوکنندهها: این نوع عطرها به دلیل دارا بودن ترکیبات شیمیایی، میتوانند التهاب، خشکی و ترکخوردگی لبها را باعث شوند.
بر اساس آمار جمعآوری شده، صرف نظر از جذب پوستی مواد آرایشی، زنان در طول زندگی خود حدود 2 کیلوگرم رژلب را میبلعند که خطر ابتلا به سرطانهای ریه و سینه را در زنان به طرز چشمگیری افزایش میدهد.
اکنون که به مواد تشکیل دهنده رژلبها پی بردید، موقع انتخاب آن بیشتر دقت کنید و رژلبی را برگزینید که تا حد امکان حاوی ترکیبات طبیعی باشد و مواد سمی در آن به کار نرفته باشد.